VUA CHA BÁT HẢI

Vua cha Bát hải – Vĩnh công Đại vương là vị tướng thời Hùng Duệ vương do có công đánh tan giặc Thục nên được các Triều đại từ thời Hùng Vương đến các Triều đại Phong kiến sau này phong là: "Trấn Tây An tam kỳ linh ứng Đại Vương".

       Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Vua Cha Bát Hải được tôn xưng là “Cha” và Thánh Mẫu Liễu Hạnh được tôn xưng là “Mẹ”, chính vì vậy mà có câu: tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ. Sau này khi Đức Trần Hưng Đạo hiển thánh và tín ngưỡng thờ Ngài lan tỏa, phát triển mạnh mẽ, đồng thời Ngài cũng hóa thần vào tháng tám nên trong dân gian thường quan niệm giỗ Cha trong tín ngưỡng thờ Mẫu là giỗ Đức Thánh Trần Hưng Đạo. Thực chất cả Vĩnh Công Đại vương và Hưng Đạo Đại Vương đều hóa thần vào tháng tám cả hai vị Thánh đều được tôn xưng là Cha nên câu: Tháng Tám giỗ Cha đều phù hợp với cả hai vị Thánh.

Vua cha Bát hải giáng trần từ Thoải phủ (tương truyền Ngài là Thái tử của Long Vương), tuy nhiên trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Ngài không đại diện cho Thoải phủ mà đại diện cho tất cả các phủ vì các vị đứng đầu trong tứ phủ đều là các vị tướng dưới quyền chỉ huy của Ngài và sắc phong đầu tiên của Ngài từ thời Hùng Duệ Vương là “Vĩnh công Nhạc phủ thượng đẳng thần”.

1. Giáng sinh

     Vua cha Bát Hải Đại vương là Thái tử con Vua Long Vương, giáng trần vào thời Hùng Vương thứ 18, giúp Vua Hùng Duệ Vương đánh đuổi Thục Vương, sau khi chiến thắng quân giặc, đất nước trở lại thanh bình, Hùng Duệ Vương triệu Vĩnh công về Triều, phong là " Vĩnh Công Nhạc phủ thượng đẳng thần ", lại có ý muốn lưu ở Kinh đô giúp việc Triều chính. Vĩnh công xin được về quê để trông nom thân mẫu, khai khẩn vùng duyên hải, chiêu dân lập ấp, dạy dân nghề nông tang, đồng thời giúp Vua Hùng giữ yên 8 cửa biển Lạc Việt. Miền duyên hải Lạc Việt từ đó dân cư ngày càng đông đúc, phồn thịnh. Ngài hóa ngày 25 tháng 8 năm Giáp Dần, Vua Hùng Sắc phong mỹ hiệu: "Trấn Tây An tam kỳ linh ứng Đại Vương".

2. Thờ phụng

Vua cha Bát hải được thờ chính tại Đền Đồng Bằng – Thái Bình và một số đền như Đền Quan lớn Đệ Tam – Lảnh Giang (Hà Nam), Đền Quan lớn Đệ ngũ – Ninh Giang (Hải Dương)…Dù ít được thờ tại các ban thờ riêng trong các đền, điện thờ Mẫu Tứ phủ nhưng tất cả các Khoa cúng Thánh của tín ngưỡng thờ Mẫu đều thỉnh Ngài và Thập vị Hoàng tử là các vị Tướng và con của Ngài.

3. Sắc phong

3.1. Sắc phong năm Thiên Đức thứ năm, đời Vua Lý Nam đế, ngày 15 tháng 8 năm Mậu Thìn (548): “Lạc Việt quốc, Hùng Triều đệ thập bát diệp, sắc phong thuỷ Thần phát tích Hoa Đào trang, sơn Nam Hạ trấn. Sắc phong Đệ nhất lương thần Vĩnh Công hộ quốc tí dân Hoá Thần Bính Dần niên, bát nguyệt, nhị thập ngũ nhật, sở tại Hoa Đào trang, Sơn Nam Hạ trấn, bộ Thang Truyền. Niệm đại công sinh thời hùng lược quảng đức phù Quốc an dân. Gia phong: Trấn Tây an Tam kỳ linh ứng đại vương, thượng đẳng quốc tế. Phóng chỉ ban hồi dữ. Hứa Hoa Đào trang ngưỡng Thần hiệu, trùng tu miếu điện, dĩ cẩn phụng sự chi lưu truyền hương hoả vạn thế, đắc Thần sở tiếp linh ứng phù hộ dân Việt bất hoại. Khâm dĩ” - Thư lại Lễ bộ Lý triều phụng soạn; Tú tài Giáo học Đinh Đăng Quát cẩn sao. Cấm cung Bát Hải động Đình linh từ, chính nguyệt, sơ thập nhật, Quý Dậu niên.

Dịch nghĩa: Thời vua Hùng đời thứ 18, nước Lạc Việt, đã sắc phong cho vị Thuỷ Thần phát tích tại Hoa Đào trang, Trấn Sơn Nam Hạ - Vị Thần có đức lớn bậc nhất là Vĩnh Công, đã có công hộ quốc, che chở cho dân ta, Vị thuỷ Thần hoá Thần ngày 25 tháng tám năm Bính Dần, tại Hoa Đào trang, Sơn Nam Hạ trấn, bộ Thang Truyền. Nhớ đến đại công khi sinh thời của Vĩnh Công hùng lược quảng đức, hộ quốc an dân, Vua Hùng đã gia phong: “Trấn Tây an Tam kỳ linh ứng Đại Vương”, cho tổ chức tế lễ theo quốc lễ, phóng chỉ ban, hẹn cho Hoa Đào trang tổ chức đón rước Thần hiệu, trùng tu miếu điện, phụng sự Thần nghiêm cẩn và lưu truyền hương hoả vạn đời, để Vĩnh công mãi linh ứng phù hộ cho dân. - Thư lại Lễ bộ Lý triều phụng soạn ngày 15 tháng 8 năm Mậu Thìn (548); Tú tài Đinh Đăng Quát sao chép lại ngày mồng 10 tháng giêng năm Quý Dậu (1933) tại Cung cấm Đền Bát Hải động đình.

3.2. Sắc phong năm Chương Thánh Gia Khánh thứ hai, đời Vua Lý Thánh Tông, ngày tốt, tiết xuân tháng 2, năm Canh Tý (1060): “Chương Thánh tôn hiệu đệ nhị niên, trọng xuân, cát nhật, Sơn Nam Hạ trấn, Phụ Phượng quận, Đào Động trang, Cổ điện phụng sự: Tam Kỳ linh ứng Vĩnh Công Đại Vương Bát Hải Động Đình. Thị thượng tôn cổ Thần hộ Quốc tý dân, thập phương ngưỡng vọng Vạn cổ chí kim thế truyền linh ứng, đa Triều tái phong mỹ tự Tứ kim gia phong Thượng đẳng Tôn Thần Hộ quốc tí dân, vạn đại linh ứng, Chuẩn phụng sự chính lệ Trợ Thần tồn linh bảo ngã lê dân chí vĩnh. Khâm thử”.

Dịch nghĩa: Tam Kỳ linh ứng Vĩnh Công Đại Vương Bát Hải Động Đình được thờ phụ tại ngôi cổ điện ở Trang Đào Động, quận Phụ Phượng, trấn Sơn Nam Hạ là vị Thần từ đời cổ được tôn trọng bậc nhất, đã có công Hộ quốc, che chở cho dân, mà mọi miền đất Việt đều ngưỡng vọng, từ cổ đến nay được đời truyền tụng là linh ứng, nhiều Triều đại đã có Sắc gia phong với những lời ca ngợi đẹp đẽ. Nay ban chiếu gia phong là Vị Thần được tôn trọng bậc nhất, đã có công hộ Quốc, che chở cho dân, vạn năm linh ứng, cho phép phụng sự, tế lễ theo chính lệ để Thần tiếp tục linh ứng bảo vệ cho dân ta mãi mãi. Y lệnh - năm Chương Thánh Gia Khánh thứ hai, ngày tốt, tiết xuân tháng 2, năm Canh Tý (1060).

3.3. Sắc phong năm Vĩnh Hựu năm thứ 2, đời vua Lê Ý Tông, ngày 01 tháng 11 năm Bính Thìn (1736): “Hoàng Triều Vĩnh Hựu nhị niên, trọng Đông nguyệt, sơ nhật. Gia phong: Trấn Tây an Tam kỳ linh ứng Đại Vương Thượng đẳng Quốc tế, Phóng chỉ ban hồi dữ cấp tiền tứ bách quán. Hứa Đào Động trang ngưỡng Thần hiệu, cập hồi trùng tu miếu điện, dĩ phụng chi lưu truyền hương hoả, dữ quốc tế vĩnh thời huân công hỹ”.

Dịch nghĩa: Hoàng triều Vĩnh Hựu năm thứ hai ngày 1 tháng 11, Gia phong: Trấn Tây an Tam kỳ linh ứng Đại Vương Thượng đẳng thần, được tổ chức tế lễ theo Nghi thức dành cho những bậc Thần linh được tôn trọng bậc nhất quốc gia. Truyền Chỉ dụ về tận nơi, cùng số tiền được Triều đình ban cấp là 400 quan. Hẹn cho Đào Động Trang tổ chức lễ đón Thần hiệu, tiến hành trùng tu miếu điện thờ phụng và lưu truyền hương hoả, để cả nước về tế lễ huân công của Thần đến mãi mãi). Sắc do Hàn lâm Viện Đông các Đại học sỹ Nguyễn Bỉnh - Phụng soạn, Bát phẩm Lại bộ - thần: Nguyễn Hiền - Phụng sao.

3.4. Sắc phong năm Khải Định thứ chín, ngày 25 tháng 7 năm Giáp Tý (1924): Sắc ! Thái Bình tỉnh, Phụ Dực huyện, Vọng lỗ tổng, Đào Động xã. Phụng sự Trấn tây an, tam kỳ linh ứng tôn thần. Nẫm trứ linh ứng, tứ kim phi thừa. Cảnh mệnh miễn niệm thần hưu, trứ phong vi dực bảo Trung hưng linh phù chi thần, chuẩn kỳ phụng sự, thứ cơ thần kỳ, tương hữu bảo ngã lê dân. Khâm tai !

4. Thần tích

Xưa kia khi sông Vĩnh cổ ( tức sông Đồng Bằng, thuộc xã An Lễ bây giờ ) còn rất rộng, các loài thuỷ quái, thuồng luồng, giao long sinh sống. .. Dân đất Hoa Đào Trang vùng An Lễ bây giờ cư trú dọc bên sông, nghề chính là trồng dâu nuôi tằm, dệt vải và khai khẩn bãi bồi, canh tác nông nghiệp, kết hợp chài lưới đánh bắt tôm cá trên sông …  Ngày ấy, có 2 vợ chồng ông là Phạm Túc, bà là Trần thị người An Cố Trang (thuộc Thuỵ Anh - Thái Bình ngày nay) đã lớn tuổi, sống phúc hậu nhưng không có con. Một lần, họ ngược dòng đánh cá đến Hoa Đào Trang, tình cờ gặp cô gái nhỏ bên sông Vĩnh, ông bà đón cô gái về nuôi tại An Cố Trang, đặt tên là Quý Nương. Mấy năm sau, khi tròn 18 tuổi, Quý Nương rất xinh đẹp, đoan trang, nhưng không nhận lời cầu hôn của ai cả… Khi ông bà Phạm Túc bị bệnh rồi lần lượt qua đời Quý Nương lưu lại An Cố Trang để hương khói báo hiếu cho bố mẹ nuôi. Một lần Quý Nương ra cửa sông tắm, đang trời yên biển lặng, bỗng sóng gió nổi lên dữ dội, rồi thấp thoáng bóng 1 con Hoàng Long hiện lên quấn chặt lấy nàng, khi sóng gió qua đi, Quý Nương thấy mình nằm trên bãi sông. Một thời gian sau, bỗng thấy mình có thai, Quý Nương rời An Cố Trang trở về quê Hoa Đào Trang sinh sống. Bà có thai đúng 13 tháng, vào đúng đêm ngày mồng 10 tháng giêng bà sinh ra 1 cái bọc, giữa ánh hào quang phát sáng rực, vì quá sợ hãi nên Quý Nương ôm bọc thai thả xuống sông Vĩnh. Cũng đêm ấy, có 1 người cất vó bên sông tên là Nguyễn Minh thấy cái bọc đã được mình cầm vứt ra nhiều lần mà cứ cố tình trôi vào vó, cực chẳng đã ông đành rạch bọc ra thì ánh sáng chói loà, ông kinh hãi thấy từ trong bọc chui ra 3 con Hoàng Xà, đầu Rồng mình rắn. Con lớn nhất vượt sông lên bờ, chui vào náu thân trong 1 giếng nước (đó chính là giếng thiêng trong Cấm cung Đền Đồng Bằng bây giờ, truyền thuyết còn nói rằng: ông kéo vó khi rạch bọc, lưỡi dao đã vô tình làm đứt 1 thuỳ đuôi của con Hoàng Xà lớn, vì thế xưa kia các bản Hội về cúng mô hình Giao long tại Đền Đồng Bằng, bao giờ cũng làm vát 1 thuỳ đuôi là theo tích này ), còn 2 Hoàng Xà nhỏ, bơi xuôi theo dòng nước chảy dọc sông Vĩnh, 1 con giạt vào Thanh Do Trang ( thuộc Thái Ninh bây giờ ), con nhỏ nhất bơi đến tận An Cố trang (Mai Diêm - Thuỵ Anh). Cũng đêm ấy, dân Đào Hoa trang thấy trời nổi sấm rền, rồi từ trên không trung có tiếng nói vang động :" Ta là con của Long Quân, khi có giặc sẽ giúp Vua Hùng diệt giặc "... Hôm sau, dân bản hạt đến bên giếng cạn đắp ụ đất, tạm lấy lá chuối ghi chữ đánh dấu.

Lại nói : Vua Hùng Duệ Vương không con trai nối dõi, thường buồn bã lại hay đau yếu, làm lo lắng cho trăm quan triều chính. Có nhiều thế lực trong nội bộ Bách Việt, muốn nhòm ngó Ngai vàng Lạc Việt, trong đó có bộ tộc Âu Việt, do Thục Vương (phụ thân của Thục Phán – An Dương Vương) cai quản. Chuyện kể rằng: Khi Mỵ Nương đến tuổi lấy chồng, nhan sắc tuyệt vời, phong tư đoan chính, Thục Vương mê lắm, rất muốn cưới về làm thiếp. Vua Hùng cũng có ý ưng thuận, nhưng các Lạc tướng can rằng: "Thục Vương từ lâu nhòm ngó nước Văn Lang của dân Lạc Việt ta, giờ Vua lại gả Mỵ Nương cho y, khác gì đưa hổ vào tận trong nhà "...Vì thế Vua Hùng không gả con cho, rồi lại đem gả cho Sơn Tinh. Thục Vương giận lắm, thề dù có phải đến đời con sau này cũng sẽ quyết thôn tính bằng được Lạc Việt. Vài năm sau, khi Vua Hùng Duệ Vương đã già, thấy thời cơ đã đến, các nước Bách việt ở phương Bắc và lân bang như Ai lao, Vạn tượng, Chiêm thành hợp sức xâm lấn nhằm thôn tính Văn Lang. Hàng trăm vạn tinh binh trên đường bộ chia làm 5 đạo, hẹn đợi cánh quân đường thuỷ từ phương Bắc xuống, khi nào quân phương Bắc đã phong toả 8 cửa biển Lạc Việt, thì cả thuỷ, lục các đạo đều cùng 1 lúc tiến quân. Thanh thế của giặc chấn động cả biên thuỳ, Hùng Duệ Vương rất lo lắng trước thế giặc quá mạnh, liền cho người đi mời Sơn Thánh về Kinh hiến kế phá giặc. Sơn Thánh lập tức từ Tản Viên hồi Triều, Sơn Thánh tâu rằng: Trời đã giáng anh tài xuống làm dân đất Việt, để mà hộ quốc cứu dân đó là Long cung Hoàng Thái Tử đã thác sinh, đang náu ở Hoa Đào Trang, thuộc Sơn Nam Hạ, họ có 3 anh em khí độ vượt nhân, kinh luân đứng đầu kim cổ, văn võ kiêm tài, Trời lại cho giáng trần thêm mấy anh tài hiện đang làm con dân Lạc Việt ( ý nói về các Quan lớn của Vĩnh công ), có thể đảm đương việc cự địch xâm lăng đường biển, Bệ hạ nên cử Thái Tử Long cung trấn giữ và đánh giặc tại các giang môn, yếu hải, còn thần nguyện đích thân tiên phong cự địch tại các cánh đường bộ, Thần đồ rằng chỉ vài hôm là giặc tan". Hùng Duệ Vương cả mừng, sai sứ giả về Hoa Đào trang để truyền chỉ dụ triệu kỳ nhân dẹp giặc. Khi Sứ giả về hỏi, dân thôn kể về việc Giao Long ẩn thân trong giếng cạn trước đây, Sứ giả đến bên giếng xướng truyền sắc chỉ thì thấy Hoàng Xà hiện ra rồi bỗng hoá thành 1 chàng trai lực lưỡng, tuấn tú hơn người. Ngài nhận chỉ dụ, nhờ sứ giả báo với Vua Hùng là sẽ triệu 2 em, tuyển 10 tướng, chiêu mộ binh sĩ trong 10 ngày, rồi xuất quân đánh giặc trên cả 8 cửa biển nước Nam, hứa sau 3 ngày là giặc tan. Sau khi chọn được đủ 10 vị Đại tướng, 1 vị quân sư và 28 vị Nội tướng tài ba Vĩnh Công chặn đánh trên 2 mũi tấn công chủ yếu bằng đường thuỷ của giặc phương Bắc là cửa sông Cái (sông Hồng) và cửa sông Bạch Đằng. .. Vĩnh công cùng Quan lớn Thượng chặn giặc ở cửa sông Cái; Quan lớn đệ Tam cùng Quân sư Nuồi và quan đệ Ngũ chặn giặc tại cửa sông Bạch Đằng, Quan Điều Thất phụ trách ứng chiến và phối hợp tác chiến cùng các cánh quân chặn giặc đường bộ của Sơn Thánh, các vị Quan lớn khác đều được phân công đánh giặc trên 6 cửa biển khác của Nước Nam. Đúng hẹn 3 ngày, Vĩnh công cùng tướng sĩ đánh tan giặc dữ trên cả 8 cửa biển. Thấy cánh quân đường thuỷ hùng mạnh của phương Bắc bị đại bại, nhiều cánh quân xâm lược đường bộ của giặc đang cố quyết chiến cùng quân Lạc Việt do Sơn thánh chỉ huy đều hoảng sợ, vội vã rút nhanh về nước.

Đất nước trở lại thanh bình, Hùng Duệ Vương triệu Vĩnh công về Triều, phong là " Vĩnh Công Nhạc phủ thượng đẳng thần ", lại có ý muốn lưu ở Kinh đô giúp việc Triều chính. Vĩnh công xin được về quê để trông nom thân mẫu, khai khẩn vùng duyên hải, chiêu dân lập ấp, dạy dân nghề nông tang ( tang : trồng dâu nuôi tằm, dệt vải ), đồng thời giúp Vua Hùng giữ yên 8 cửa biển Lạc Việt. Mười tướng theo Vĩnh công về Hoa Đào Trang. Vĩnh công lấy 10 hốt vàng được Vua Hùng ban thưởng để chia cho dân bản hạt làm vốn canh tác. Miền duyên hải Lạc Việt từ đó dân cư ngày càng đông đúc, phồn thịnh. Vua Hùng trao Vĩnh công quản lý miền duyên hải Lạc Việt, lấy tên là Tây Đô. Tương truyền: định kỳ hàng năm, nhân ngày đại thắng quân phương Bắc trên 8 cửa biển, Vĩnh công triệu chư tướng về tề tựu tại Hoa Đào trang. Trong những kỳ hội tụ này, Vĩnh công mở tiệc khao thưởng, cùng chư tướng đàm đạo về tình hình, vạch kế sách khai khẩn, chăm dân và giữ yên miền duyên hải theo uỷ thác của Vua Hùng; tổ chức thi bơi thuyền, giữa đội thuyền bản hạt và thuyền của các tướng, thuyền của quân sư Nuồi, để ôn lại chiến thắng, tập dượt phòng thủ và luyện quân sẵn sàng ứng phó mọi biến cố. Vĩnh công còn cho tập hợp các làn điệu dân ca trong vùng, dạy cách hát ứng vận đối đáp để thi hát trong các đêm Hội, gọi là hát Đúm (1 kiểu hát giao duyên sân Đình)... Công đức của Vĩnh công rất lớn, vua Hùng rất nể trọng. Dân Hoa Đào trang cũng như cả vùng duyên hải coi ngài ân tình như cha mẹ. Một hôm Vĩnh công mời hương lão đến dinh thất của mình (tương truyền là chính đất Đền Đức Vua bây giờ) mà nói rằng:" Ta cùng các vị là dân lân hương ấp, ăn ở với nhau như tình ruột thịt, nay ta sắp phải vâng mệnh về chầu vua cha Lạc Long quân. Nếu có nhớ đến ta, thì nhà ta đây là miếu sở, ngày ta đi sẽ là ngày giỗ. ..".

Tất cả hương lão có mặt bùi ngùi, nức nở. .. Rồi bỗng thấy trời đất tối sầm, sấm chớp gió mưa đột khởi dữ dội... Một thoáng, trời quang mây tạnh, mọi người chỉ còn thấy xiêm áo của Vĩnh công, đó là ngày 25 tháng 8 âm lịch năm Bính Dần. Dân bản hạt lập tức dâng biểu về Kinh, Vua Hùng thương xót, ban phong mỹ hiệu : "Trấn Tây An tam kỳ linh ứng Đại Vương", cấp tiền tang lễ, cho tu sửa dinh thất của Vĩnh công thành miếu điện thờ tự, cho lập "điền tự" để hương hoả thờ phụng Vĩnh công mãi mãi.